Ook wie niet zo verre reizen doet, kan veel verhalen. Bovendien zijn we met pensioen, en we kunnen het ons veroorloven om veelvuldig op pad te gaan. In de nazomer van 2021 - dan is het rustiger en koeler - ging de reis naar Portugal. We waren via Facebook uitgenodigd door Rosa en Francesco Miguel, om de Serra de Montejunto en de molens daar te komen bekijken.
De molen van Rosa en Francesco heet ‘Penedo des Ovos’, naar de ei-vormige keien, die vlak bij de molen liggen. Geweldig mooie plek voor een windmolen, bij helder weer kun je zelfs de oceaan zien.
Samen met Rosa en Francesco zijn we twee keer naar de Montejunto gereden. De tweede keer was er meer wind en Francesco liet de molen voor ons draaien, daarnaast had hij toch wat meel nodig. Behalve zijn molen is er overigens nog een molen op de berg die nog regelmatig maalt. Het is de Moinho de Avis van molenaar Miguel Nobre. Hij runt daar tevens een restaurant.
Blauw
Zeilschip
De molens lijken in ontwerp middeleeuws en de eersten van dit type zijn dat vermoedelijk ook (Dr. J.C. Notebaart noemt in zijn standaardwerk ‘Windmühlen, der Stand der Forschung über das Vorkommen und den Ursprung, noemt het jaar 1490, blz. 164). De molens die wij zien zijn echter lang niet zo oud. Heel opvallend is dat het wiekenkruis veel wegheeft van een zeilschip, niet heel efficiënt en niet gemoderniseerd, wel authentiek met de driehoekige zeilen. De houten assen hebben acht ‘staken’ waartussen vier zeilen worden gespannen.
[Foto: Molen de Penedo des Ovos, de molen van Rosa en Francesco.]
Typisch voor de streek zijn de aardewerken kruiken (búzios), die een fluitend geluid maken op verschillende toonhoogtes. Deze zijn bevestigd aan de touwen die tussen de staken zijn gespannen. Naarmate de molen sneller draait, wordt het geluid hoger en doordringender. Zo kun je van verre horen hoe hard de molen draait. Volgens molenaar Miguel Nobre kan de molenaar daaruit ook de intensiteit van de wind afleiden, en hij hoort wanneer de wind van richting verandert.
Hoog zijn de molens niet, zo’n 5 tot 7 meter, maar wel ruim omdat ze relatief wijd gebouwd zijn, rond en maar weinig conisch. In de ‘Penedo dos Ovos’ liggen drie koppels kleine maalstenen. De productie ligt niet hoog, maar het geheel loopt wel mooi regelmatig door. Het meel wordt niet, zoals in Nederland, een zolder lager opgevangen in maalbakken, maar het valt achter een doek op de steenzolder. Zo nu en dan wordt het meel opzij geschoven. Zo werd, toen de molen nog vol in functie was, de hele zolder vol geschept. Aan het eind van de dag werd het meel in zakken geschept.
Geen vang!
Voor ons als Nederlanders heel opvallend: de molens hebben geen vang! Ik zag met bewondering hoe Francesco de wieken met een touw opving, een knap staaltje werk, dat moet je maar kunnen! Mocht de molen voor deze handige truc te hard gaan, kan de molenaar de kap uit de wind kruien. De molen heeft namelijk een (binnen)kruiwerk, vergelijkbaar met onze Noord-Hollandse binnenkruiers. In Portugal is een binnenkruiwerk normaal, maar eenvoudige buitenkruiers komen ook voor, en zelfs paltrokken, die in hun geheel kunnen kruien.
Lime
Warm aanbevolen
We hebben tientallen molens gezien op de Montejunto, in meer of minder goede staat. Wij kunnen het ‘Portugees’ warm aanbevelen. Een erg interessant gebied voor molenliefhebbers, maar in het algemeen heeft Portugal meer te bieden dan dat. Veel meer dan de toeristische stranden in de Algarve, waarmee het land bij menigeen vooral bekend is.
Iedereen die geïnteresseerd is in een mooie rondreis langs molens en monumentale bouwwerken en door prachtige landschappen, neem dan gerust contact met ons op: wassens.rolf@gmail.com
Tekst Rolf Wassens
Fotografie Johanna Wassens
Word Molenvriend
Nederland zonder molens is ondenkbaar. Maar om deze monumentale iconen te laten draaien en malen is geld en aandacht nodig.
of abonneer je op onze nieuwsbrief!