Westuit No. 7 / Koggemolen te Aartswoud

Westuit No. 7 / Koggemolen

Aartswoud, Noord-Holland

Nationale Molendag 2024
Niet open op zaterdag 11-5
Nationale Molendag 2024
Niet open op zondag 12-5

Over Westuit No. 7 / Koggemolen

Dit is mogelijk de oudste nog bestaande molen van Noord-Holland. Na archiefonderzoek, in combinatie met bouwsporen en dendrochronologisch onderzoek (2010) is door Gijs van Reeuwijk vastgesteld dat deze molen al rond 1541 moet zijn gebouwd.

Met nog 24 andere molens bemaalde de Westuit 7 voorheen het ca. 13.524 ha grote Waterschap De Vier Noorder Koggen op de voormalige Zuiderzee.
Vanouds verliep de natuurlijke afwatering van het ambacht van De Vier Noorder Koggen door uitwateringssluizen op de Zuiderzee. In het begin van de 16de eeuw werd de windbemaling hier ingevoerd door het dorp Benningbroek, nadat dit eerst zijn gebied had afgescheiden door kaden.
Toen Midwoud dit voorbeeld wilde volgen, kwamen de overige dorpen van het ambacht met de stad Medemblik hiertegen in verzet. Na een proces voor het Hof van Holland kwam op 21 april 1537 een accoord tussen de partijen tot stand, de Molenakte der Vier Noorder Koggen, waarbij in beginsel onder andere besloten werd dat Medemblik en omliggende dorpen waterstaatkundig verenigd zouden blijven en onder een gemeenschappelijke bemaling moesten worden gebracht.
Voorlopig zouden hiervoor zeven molens worden gebouwd. De moeilijkheden bleken hiermee nog niet te zijn opgelost, hetgeen in 1546 ertoe leidde dat onder andere tot de bouw van nog vier molens werd besloten. Spoedig bleek dat de toen blijkbaar aanwezige vijf molens - twee te Hauwert, twee op het Bennemeer en een te Midwoud - te weinig presteerden, zodat op 22-23 mei 1552 besloten werd ze naar de Zeedijk te verplaatsen. In of kort voor 1575 stonden er langs de Zeedijk tussen Aartswoud en de Voet bij Medemblik tien molens.
De ongelijke hoogteligging van het onder een bemaling gelegen gebied beeft nog tot in de eerste helft van de 17de eeuw tot processen over vergroting van het aantal molens en verplaatsing ervan aanleiding gegeven.

Omstreeks 1825 werd het waterschap door vijfentwintig achtkante molens bemalen: even bezuiden Medemblik stonden vijftien molens waarvan er enkele voorzien waren van twee op verschillende peilen gestelde schepraderen, om bij hoge zeestanden als bovenmolens en tweede trap van de bemaling te kunnen functioneren. Langs de Zeedijk aan de noordrand van de polder stonden tien molens: zowel bij Koppershorn als bij Lambertschaag waren er drie, die via een boezem en uitwateringssluis op de Zuiderzee uitmaalden en een soortgelijke groep van vier stond nabij Aartswoud. Op een kaart uit 1575 staan hier al drie molens en een sluis aangegeven. Naar alle waarschijnlijkheid maalden ze toen al uit op een gemeenschappelijke kolk.

Bij Aartswoud werd net als bij de andere kolken éénhoog gemalen. De molen bij Aartswoud maalde het water tot 1641 in de kolk van Dussen, hiervandaan ging het water richting de sluis van Lambertschaag. Dit verklaart ook waarom de huidige waterlopen door de valse velden zijn aangebracht. De richting van de waterlopen van het oude scheprad was anders dan de richting van de waterlopen na de vervijzeling.

In 1863 waren alle molens van bet waterschap al vervijzeld. Hierbij zal tevens het eerdergenoemde tweehoog malen zijn vervallen. Enkele jaren later werd besloten de bemaling te verbeteren, door even bezuiden Medemblik een hulpstoomgemaal te bouwen. Het gemaal waaraan men in 1868 was begonnen, werd voorzien van twee vijzels en twee schepraderen. Met de vijzels kon in windstille tijden direct uit de polder via de boezem op zee worden gemalen. Met de schepraderen kon de door de molens volgemalen boezem bij een hoge buitenwaterstand op zee worden afgemalen. In dat geval functioneerde het als bovengemaal en dus als tweede bemalingstrap.

In 1897 zijn de vijzels en schepraderen vervangen door centrifugaalpompen en is de functie van bovengemaal vervallen. Met de vervanging van de stoommachines door een zuiggasmotor in 1908 viel ook het besluit om de gehele windbemaling af te schaffen. Vooruitlopend hierop was in 1907 al een bod van ƒ 900,-- per stuk geaccepteerd op twee molens aan de kolk te Aartswoud en in het daaropvolgende jaar werden er twintig voor ƒ 500,-- per stuk verkocht aan J. de Boer te Oostzaan en A. Droog te Kolhorn. Van de drie molens die er in het begin van de 20e eeuw bij Aartswoud stonden werd er één geheel gesloopt. De beide anderen werden onttakeld en bleven als woning in gebruik. Eén ervan werd later alsnog afgebroken. De molens bij Lambertschaag zijn in 1911 gesloopt.

Deze molens bleef als enige over van een groepje van drie, zij het dus onttakeld tot romp met kap. Na jaren als woning te hebben gediend (waarbij de staat van onderhoud steeds zeer behoorlijk was) ontwikkelde men rond 1990 plannen om deze molen in ere te herstellen.
In 1997 kreeg dit zijn beslag. Vooralsnog kon de molen alleen draaien. In 2009 is het binnenwerk gecompleteerd en werd een nieuwe houten vijzel aangebracht. De molen is maalvaardig, maar kan alleen in circuit malen.

De bovenas is afkomstig uit de in 1968 gesloopte molen C van de polder Zijpe. Na afbraak werd deze molen in 1971 herbouwd nabij Abcoude (Utr.) en diende daar als omhulsel voor een restaurant, genaamd 'Eilinzon' (later 'De Groene Pauw'). Aldaar verbrandde die molen op 28 juni 1981. De bovenas overleefde dit alles en verhuisde vervolgens terug naar Noord-Holland om pas in 1997 weer een bestemming te krijgen in deze molen.

Bouwjaar
1541 circa
Functie
Molenaar
Jaap Grin
Telefoon
0223-523919
E-mailadres
Aandrijving
Adres
Kolkweg 2
1719 NL Aartswoud
Noord-Holland
Open op afspraak
Nee
Open voor publiek
Nee
Openingstijden
Schoolbezoek mogelijk
Nee

Word Molenvriend

Nederland zonder molens is ondenkbaar. Maar om deze monumentale iconen te laten draaien en malen is geld en aandacht nodig.

of abonneer je op onze nieuwsbrief!
 

Meer over deze molen

Westuit No. 7 / Koggemolen te Aartswoud

Locatie

Bezoekadres
Kolkweg 2
Gemeente
Opmeer
Plaats
Aartswoud
Postcode
1719 NL
Plaats (postadres)
Aartswoud
Provincie
Rijksdriehoek: X
127049
Rijksdriehoek: Y
529244
WGS84: N (breedtegraad)
52.74982
WGS84: E (lengtegraad)
4.97324

Contact

Eigenaar
Stichting De Westfriese Molens
E-mailadres
grin-bosgra@zonnet.nl
Telefoon
0223-523919

Over de molen

Inrichting
Aandrijving
Overbrengingsverhouding
?

Registratienummers

DHM-databasenummer
540
Rijksmonumentnummer
31787
Ten Bruggencatenummer
00777 b