De directe omgeving van de molen noemen we de molenbiotoop. We maken onderscheid tussen wind- en watermolens. Voor windmolens is van belang dat de ruimte rondom de windmolen gevrijwaard blijft van obstakels, zodat de wind onbelemmerd tot de molenwieken kan komen. Een goede molenbiotoop is noodzakelijk voor zowel het functioneren als het behoud van de molen en slaat dus op de windvang van een windmolen.

In Nederland is de druk op de openbare ruimte groot. Regelmatig komt het voor dat er binnen de molenbiotoop ontwikkelingen plaatsvinden, waardoor de windtoevoer toch gehinderd wordt door obstakels. De Hollandsche Molen heeft dankzij de Werkgroep Molenbiotoop al in 1982 een biotoopformule ontwikkeld op basis van wetenschappelijk onderzoek, waarmee zowel een aanvaardbare hoogte van obstakels berekend kan worden als het verlies van wind- of water door te hoge obstakels. Voor een goede bescherming van de molenbiotoop moet deze formule in een bestemmingsplan of omgevingsplan worden vastgelegd.

Vanaf 1 januari 2024 zorgt de Omgevingswetwet samen met de Erfgoedwet voor een integrale bescherming van het Nederlands cultureel erfgoed. Sinds 2016 is er de Erfgoedwet: één integrale wet voor museale objecten, musea, monumenten, zoals molens, en archeologie op het land, ondergronds en onder water. Het deel dat betrekking heeft op de fysieke leefomgeving gaat over naar de Omgevingswet. Wat betekent de Omgevingswet voor de molens? Welke kansen biedt de wet? En hoe kunnen eigenaren en molenaars daarop inspelen?

Ga naar Omgevingswet

Voor de bescherming van een molen zijn ten minste twee wetten relevant: de Erfgoedwet en de Omgevingswet. De Erfgoedwet ziet toe op de bescherming van het casco, het gebouw, het staande en gaande werk. De functie van een molen wordt bepaald door de wind- of watertoevoer. Dit is feitelijk een zakelijk recht dat geregeld kan worden door regels te stellen over de ruimtelijke omgeving van een molen. Die ruimtelijke regels vallen onder de Omgevingswet.

Ga naar de Omgevingswet

Een molen- of erfgoedpaspoort is er voor zowel wind- als watermolens:

• Bevat naast omschrijving van de molen, zijn omgeving en de biotoopregels ook bouwhistorische en sociaaleconomische aspecten en de cultuurhistorische context;
• Is tevens een waardenrapport;
• Is leidend voor de gemeente en bepaalt de speelruimte van ruimtelijke ontwikkelingen;
• Is richtinggevend voor het waterschap en vormt de basis voor afstemming van de belangen van de molen, het waterschap en de ecologie;
• Moet meegenomen worden in het Programma van Eisen of Nota van Uitgangspunten bij ruimtelijke initiatieven (plannen, ontwikkelingen, projecten);
• Wordt bij voorkeur ook ingebed in ruimtelijke plannen van de overheid.

Ga voor een molenpaspoort bij watermolens naar Watermolens.

Bijzondere molenbiotoop
Provincie Zuid-Holland maakt voor de zogenaamde bijzondere molenbiotopen gebruik van molenbiotooprapporten. Bijzondere molenbiotopen zijn gevallen waarbij de molenbiotoop al behoorlijk is belemmerd of waar grote (bouw)plannen op stapel staan. De provincie wijst een bijzondere molenbiotoop aan om af te kunnen wijken van beschermingsregels rond de molen. Van tevoren heeft de provincie voor deze molens een molenbiotooprapport opgesteld waarin de waarden van de molen en zijn omgeving in woord en beeld zijn vastgelegd. Een nieuwe ontwikkeling moet aan die waarden worden getoetst.

Nodig wethouder en ambtenaren uit voor een bezoek aan de molen. Geef uitleg over het belang van een goede molenbiotoop en hoe de windvang werkt. Nodig ook raadsleden uit voor een bezoek aan de molen. Geef uitleg over het belang van een goede molenbiotoop en hoe de windvang werkt. Wacht niet met het betrekken van raadsleden tot je een probleem hebt.

Let wel: dit is een continu proces. Wethouders, raadsleden en medewerkers komen en gaan. Blijf investeren in goede contacten. Vind je dit zelf ingewikkeld? Zoek dan iemand in jouw netwerk die hierbij kan helpen en thuis is in overheidszaken en ruimtelijke ordening.

De gemeente heeft geen wettelijke verplichting om afspraken over de molenbiotoop vast te leggen. Het is een kwestie van politieke wil. Het is altijd belangrijk een goede relatie op te bouwen met uw gemeente. In een molen- of erfgoedconvenant (of: gedragscode) maken moleneigenaren afspraken met de gemeente over hoe zij moleneigenaren en/of molenorganisaties betrekken bij de totstandkoming en voorbereiding van initiatieven, plannen en projecten die consequenties hebben voor de molenbiotoop. Dit kunnen plannen zijn van zowel gemeenten, particulieren als projectontwikkelaars.

Uitleg over ingewikkelde begrippen

Op het gebied van ruimtelijke ordening en erfgoedzaken worden veel ingewikkelde begrippen gebruikt. We hebben de belangrijkste op een rij gezet.

Interessante websites

Ook enkele provinciale molenorganisaties en Heemschut bieden hulp aan moleneigenaren en molenaars om zelf aan de slag te gaan met de wind- of watermolenbiotoop.