Het belangrijkste onderdeel van het gemeentelijk omgevingsplan (of tot de invoering van de Omgevingswet: het bestemmingsplan) is de vrijwaringszone of molenbiotoop.

Bestemmingsplannen, beheersverordeningen, en ook de omgevingsvisie en de provinciale omgevingsvisie en omgevingsverordening staan op ruimtelijkeplannen.nl. Voer daar het adres in van het bouwplan om te kijken welke plannen en visies er gelden en of de molenbiotoop is geregeld. Rechts staan de tabbladen ‘Gemeente’, ‘Provincie’ en ‘Rijk’. Bestemmingsplannen staan onder ‘Gemeente’. Kijk goed naar de meest actuele vastgestelde versie. Klik die aan en dan verschijnt het juiste kaartbeeld met links daarvan de legenda. Als er een molenbiotoop is, dan staat deze meestal meteen met een groene lijn of arcering aangegeven.

Op mijnomgevingsvisie.nl  kun je vinden of de gemeente al een omgevingsvisie heeft vastgesteld of daar mee bezig is. Vanaf 1 januari 2024 zijn omgevingsplannen, buitenplanse omgevingsplanactiviteiten, verordeningen en visies terug te vinden in het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO)

Wil je een zaak op de voet volgen, kijk dan bij de betreffende gemeente in het raadsinformatiesysteem (uitgebreide procedures en bestemmingsplannen) en de besluitenlijst van het college (reguliere vergunning).

Vergunningaanvragen, plannen van de overheid en onder de Omgevingswet ook participatie worden officieel gepubliceerd. De wettelijke verplichting is om dit te publiceren in een gemeentelijk blad, een dag-, nieuws- of huis-aan-huisblad of op internet. Er is geen verplichting meer om dit in de Staatscourant te publiceren, al is dit wel het meest gangbaar.

Wat er gebeurt rond jouw molen kun je vinden op officielebekendmakingen.nl. Ook kun je de app Omgevingsalert downloaden: overheid.nl/berichten-over-uw-buurt. Op jouw postcode kun je pushberichten ontvangen.

De Omgevingswet stimuleert vroegtijdige participatie bij een project of activiteit. Daarmee kunnen op tijd belangen, meningen en creativiteit van alle belanghebbenden op tafel komen. Belanghebbenden zijn bewoners, vertegenwoordigers van bedrijven, professionals van maatschappelijke organisaties en bestuurders van overheden.

De wet schrijft niet voor wat wordt verstaan onder participatie, noch in welke vorm participatie moet worden uitgevoerd. Ook het moment waarop de participatie start, verschilt per situatie.

Dien dan een zienswijze in op een ontwerpbesluit. Uiteraard is daarna ook bezwaar indienen mogelijk. Overheden moeten aan participatie doen als zij een plan (bijvoorbeeld een omgevingsplan) of een visie maken. Particuliere initiatiefnemers moeten bij een aanvraag voor een omgevingsvergunning aangeven of ze aan participatie hebben gedaan en , zo ja, hoe aan participatie is gedaan en wat de resultaten zijn.

Een moleneigenaar die een omgevingsvergunning aanvraagt, bijvoorbeeld bij een grote restauratie, moet ook aan participatie doen. Zie participatie als een kans om draagvlak voor uw molen te creëren bij de omwonenden in de omgeving van de molen.

Denk daar constructief en positief over mee. Je kunt de volgende stappen zetten:

• Ga na in welk stadium het plan zich bevindt (zie vraag 2 of informeer bij de gemeente);
• Ga na of participatie plaatsvindt en of jij daar als moleneigenaar of molenaar bij betrokken kan worden;
• Bereken de maximale hoogte volgens de molenbiotoopformule. Voldoet het plan niet? Vraag dan om dit aan te passen;
• Schat in hoe groot het maatschappelijk belang van het plan is. Wie zijn de voor- en tegenstanders? Waar is compensatie mogelijk?

Ja, dat is in bepaalde gevallen mogelijk. Soms kan er ‘binnenplans’ afgeweken worden. Bij een aantal specifieke bouwactiviteiten kan ‘buitenplans’ worden afgeweken van het bestemmingsplan.

Binnenplans afwijken betekent dat in het bestemmingsplan of omgevingsplan zelf regels zijn opgenomen die aangeven in welke gevallen mag worden afgeweken van de geldende bestemming of beschermingsregels. Het is van belang bij het opstellen van het bestemmingsplan goed op te letten dat is opgenomen dat bij het afwijken van de molenbiotoop altijd:

• advies wordt gevraagd van een ter zake deskundige;
• onderzoek wordt gedaan naar de effecten van het plan op de windvang van en het zicht op de molen.

Buitenplans afwijken van het bestemmingsplan
Als het plan ook niet voldoet aan de afwijkingsregels, dan kan de gemeente als ze dat wil buiten het bestemmingsplan om toch het plan mogelijk maken, dat heet ‘buitenplans afwijken’ van het bestemmingsplan. Er geldt dan bijvoorbeeld een uitgebreide omgevingsvergunningsprocedure. Deze procedure staat uiteraard open vaan bezwaar en beroep.

Vergunningvrij bouwen
Soms mogen kleine bouwactiviteiten zonder vergunning, dus vergunningvrij, worden gebouwd. Denk aan een dakkapel of een aanbouw aan de achterkant van een woning. Let op! Vergunningvrij bouwen mag niet als op die plek ook een vrijwaringszone molenbiotoop geldt. Er is dan sprake van een dubbelbestemming en dan is wél een bouwvergunning nodig, waartegen je bezwaar kunt maken.

Zorg ervoor dat jij als moleneigenaar of molenaar betrokken bent geweest bij de participatie over het plan in het voortraject. Heeft participatie niet of niet goed plaatsgevonden en worden de belangen van de molen (de vrije windvang en/of het functioneren) van de molen aangetast, dan kun je zienswijzen indienen.

Zorg er altijd voor dat je zo vroeg mogelijk reageert, dus reageer al op de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Met de omgevingsvergunning vindt namelijk de concrete toetsing van een bouwplan plaats aan die plannen. Is de bescherming in het plan onvoldoende, dan heeft bezwaar maken tegen de vergunning minder of geen zin.

Heb je hulp nodig bij zienswijzen, bezwaar en/of beroep? Benader de provinciale molenconsulent of -organisatie of De Hollandsche Molen.

De gemeente moet aan participatie doen bij het opstellen van een bestemmingsplan of omgevingsplan. Erfgoedorganisaties, waaronder molenorganisaties, moeten worden betrokken bij deze participatie. Heeft de participatie niet of niet goed plaatsgevonden of worden de belangen van de molen of de omgeving van de molen onvoldoende beschermd in het bestemmingsplan of het omgevingsplan, dan kun je zienswijzen indienen.

Heb je hulp nodig bij zienswijzen, bezwaar en/of beroep? Benader de provinciale molenconsulent of -organisatie of De Hollandsche Molen.

Je kunt op verschillende manieren argumenten tegen een bouwplan of windonderzoek verzamelen:

• Kijk goed naar wat er in het bestemmingsplan/omgevingsplan is geregeld. Op welke punten wijkt het bouwplan of de vergunningaanvraag daarvan af?
• oek relevante gemeentelijke beleidsplannen op het gebied van erfgoed en groen en onderzoek welke argumenten u daaruit kunt halen;
• Bestudeer relevante plannen en visies van provincie en/of waterschap.
• Onderzoek en beschrijf op welke wijze het functioneren van de molen wordt verstoord

Windonderzoek en windstatistiek
Ter onderbouwing van de noodzaak af te wijken van de molenbiotoop laten gemeenten (of initiatiefnemers) soms een onderzoek doen naar de effecten van het gewenste bouwplan op de molenbiotoop. Er valt vaak wel het één en ander af te dingen op deze onderzoeken.

De overgang van bestemmingsplan naar omgevingsplan gaat in wanneer de Omgevingswet in werking treedt, op 1 januari 2024. Als moleneigenaar kun je de gemeente vragen de molenbiotoop goed te regelen in het omgevingsplan.

De meeste overheidsorganisaties, zoals gemeente en provincie, hebben een onafhankelijke bezwaar- en beroepscommissie. Na het indienen van bezwaar of zienswijzen kan zo’n commissie een hoorzitting houden. De commissie vraagt jou – en eventueel andere betrokkenen – om een mondelinge toelichting. Dit heet ‘horen’.

Je kunt je op de hoorzitting voorbereiden door onder andere de stukken bij de zaak en het bezwaarschrift in te zien. Deze liggen minimaal één week van tevoren ter inzage, meestal bij de betrokken organisatie.

Je kunt je tijdens de hoorzitting laten bijstaan, door bijvoorbeeld een familielid of kennis, een deskundige of advocaat. Je kunt jezelf ook laten vertegenwoordigen. In dat geval doet iemand anders het woord voor jou en hoef je niet zelf aanwezig te zijn. Zorg dan wel dat de vertegenwoordigende persoon een schriftelijke machtiging heeft die je hebt ondertekend.

Tijdens de bezwaarschriftprocedure mag de genomen beslissing al uitgevoerd worden. Soms heeft die beslissing intussen onherstelbare gevolgen, zoals het kappen van een boom of het slopen van bebouwing. Om dit te voorkomen, kun je de rechter vragen om een voorlopige voorziening (maatregel) te treffen. Dit is een speciale regeling zolang het bezwaarschrift nog in behandeling is, bijvoorbeeld het uitstellen van het kappen totdat er een beslissing op het bezwaar genomen is. Aan deze procedure zijn kosten verbonden. Ook de ‘tegenpartij’ kan een dergelijk verzoek indienen, bijvoorbeeld als de gemeente besloten heeft bomen te kappen om de biotoop van jouw molen te verbeteren.

Heeft de gemeente jouw bezwaar of zienswijze afgewezen en ben je het daar niet mee eens? Teken dan beroep aan bij de rechtbank of de Raad van State.

Beroep en hoger beroep
Als je het niet eens bent met een beslissing van een gemeente, een provincie, een waterschap of de Rijksoverheid kun je in beroep gaan bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Het gaat dan bijvoorbeeld om geschillen op het gebied van milieu of de ruimtelijke ordening. In een geschil over andere beslissingen (zoals omgevingsvergunningen, subsidies, asiel- en verblijfsvergunningen) moet je eerst in beroep bij rechtbank. Na een uitspraak van de rechtbank kunt u of het bestuursorgaan nog in hoger beroep bij de Afdeling bestuursrechtspraak.

Waar kan ik in (hoger) beroep gaan?
Onderaan het besluit van een bestuursorgaan (bijvoorbeeld het college van burgemeester en wethouders van een gemeente, het college van gedeputeerde staten van een provincie of een minister of staatssecretaris) staat vermeld óf en waar je beroep tegen dat besluit kunt instellen. Onderaan de uitspraak van de rechtbank staat vermeld óf en waar je hoger beroep tegen die uitspraak kunt instellen.

Meer weten over (hoger) beroep? Kijk op raadvanstate.nl, schakel een advocaat in, roep de hulp in van jouw provinciale molenorganisatie of molenconsulent of neem contact op met De Hollandsche Molen.

Om een zienswijze of bezwaar in te dienen, wordt vereist dat de indiener ontvankelijk is. Hiervoor gelden vijf eisen. Samengevat:

1. Het bezwaar- of beroepsschrift wordt ondertekend en bevat: de naam en adres van de indiener, dagtekening, omschrijving van het besluit waartegen het bezwaar of beroep is gericht en de gronden van het bezwaar of beroep.
2. Het schrift is op de juiste wijze aan het bestuursorgaan verzonden is. Dit staat meestal in de bekendmaking.
3. Het schrift wordt binnen de gestelde termijnen wordt verzonden. Je kunt tijd winnen door eerste een pro forma schrift indienen en te verzoeken om extra tijd om aanvullende inhoudelijke gronden aan te vullen.
4. De indiener moet belanghebbende zijn. Dat ben je bijvoorbeeld als, lid van de eigendomsstichting én tekenbevoegd, een molen-exploitant bent met een huurcontract/gebruiksovereenkomst of vrijwillige molenaar met een vrijwilligers contract op een molen in gemeentelijk eigendom.
5. De relativiteitsvereiste: iemand of een organisatie kan alleen een beroep kan doen op rechtsgronden die bedoeld zijn om hun belang te behartigen. Een vrijwillige molenaar zonder medewerking van een de eigenaar kan zich niet beroepen op de rechtsgrond van de molenbiotoop, omdat het dan gaat om een afgeleid belang.

In sommige gevallen is de molenaar wel degelijk belanghebbende. Als vrijwillig molenaar op een molen, waarvan de gemeente eigenaar is, ben je wél ontvankelijk en belanghebbend als je aan de indieningsvereisten voldoet, binnen de termijnen bezwaar en/of beroep instelt én een vrijwilligers contract kan overleggen waarin een bepaling staat dat het doen draaien van de molen één van de taken is. 

Watermolens hebben veel met het waterschap te maken. Het waterschap voert bijvoorbeeld het beheer over beken en sprengen. Dit betekent dat deze waterschappen handelingen kunnen verrichten die van invloed zijn op de watertoe- en afvoer van een watermolen, bijvoorbeeld de aanleg van een vismigratietrap of het reguleren van de beek. Houdt daarom goed alle visies, plannen, verordeningen en vergunningen van het waterschap in de gaten.

Ook windwater- of poldermolens kunnen in aanraking komen met het waterschap. Maalvaardige poldermolens zijn soms in de Keur van het waterschap aangewezen als maalvaardige molens. Dit betekent dat de Keur de molenbiotoop van deze molens beschermt.  Het Wetterskip Fryslân heeft zelfs verschillende windwatermolens aangewezen als reservegemaal in geval van wateroverlast.

Gebeurt er iets in de buurt van jouw wind- of watermolen, check dan ook wat de Keur regelt voor de bescherming van de biotoop.

Onder de Omgevingswet (vanaf 1 januari 2024) zijn de verantwoordelijkheden wat betreft waterbeleid en – beheer globaal als volgt verdeeld:

• De rijksoverheid is verantwoordelijk voor het nationale beleidskader en de strategische doelen (zoals vastgelegd in de NOVI) voor het waterbeheer in Nederland.
• De provincie is verantwoordelijk voor de vertaling hiervan naar een regionaal beleidskader en voor strategische doelen op regionaal niveau.
• De waterbeheerder (het Rijk voor het hoofdwatersysteem en de waterschappen voor de regionale watersystemen) is verantwoordelijk voor het operationele waterbeheer.
• De gemeente heeft slechts enkele taken in het beheer van watersystemen.