Bovenmolen (van de Driemanspolder) te Leidschendam

Bovenmolen (van de Driemanspolder)

Leidschendam, Zuid-Holland

Over Bovenmolen (van de Driemanspolder)

De molen maakt als bovenmolen deel uit van de molengang van de Nieuwe Driemanspolder (ca. 975 ha, opvoerhoogte derde bemalingstrap 1,35 m.). Deze polder ontstond op 1 januari 1976 als uitvloeisel van het inrichten van een waterbeheersplan voor de Driemanspolder en de Nieuwe Polder. Op 1 januari 1979 volgde bestuurlijke opname in het waterschap De Ommedijck.

Tot 1877 werd de Driemanspolder door twee dichtbij elkaar gelegen driegangen bemalen. De zuidelijke molengroep, ook wel 'Kostverlorengang' genoemd, werd toen vervangen door een stoomgemaal. Op 30 december 1876 werden twee van de drie molens van deze gang voor de sloop te koop aangeboden. In de loop van 1877 zijn diverse onderdelen verkocht en de molens afgebroken. Het lot van de derde molen is vooralsnog niet duidelijk: mogelijk heeft men de romp hiervan aanvankelijk bedacht als machinistenwoning maar is kennelijk later alsnog gesloopt.

De overgebleven noordelijke driegang, toentertijd aangeduid als de 'Kerklaangang', bleef tezamen met het gemaal in bedrijf, dat wil zeggen: de windbemaling bleef hoofdbemaling, het stoomgemaal diende ter aanvulling en voor windstille periodes.
Maar de tijden veranderden: in 1922 verving men de stoommachine door een ruwoliemotor, waarmee de paraatheid van de mechanische bemaling aanzienlijk werd verbeterd. Toen het gemaal in 1951 grotendeels werd vernieuwd en daarbij elektrisch werd uitgevoerd, kwam per 1 januari 1952 de molendriegang buiten bedrijf. 
Minstens zo belangrijk was dat de (uit 1945 daterende) centrifugaalpomp van de ondermolen het werk toch niet goed aan kon en de balans daardoor uit de molengang was. Bovendien waren de molens, waarvan tussen 1940 en 1945 zeer veel was gevergd (tot 1700 maaluren per jaar!) aan groot herstel toe. Het polderbestuur liet het niet zover komen en stelde de driegang buiten bedrijf. 

Op 29 oktober 1958 volgde aankoop door de provincie Zuid-Holland. Daarna werden de inmiddels in slechte staat verkerende molens van achter naar voren gerestaureerd en bestemd tot reservebemaling in het kader van de wet BWO (Bescherming Waterstaatswerken in Oorlogstoestand).
Dit herstel, uitgevoerd door de fa. De Gelder, voltrok zich bijzonder nauwkeurig: nog afgezien van veel werk aan het riet op rompen en kappen, is met name het gaandewerk grondig nagezien en zijn vrijwel alle kammen en staven vervangen. Het Dekkersysteem op de roeden maakte plaats voor fokken. 

Aldus was de molengang van de Driemanspolder weer geheel maalvaardig, maar heeft als zodanig nooit op hoeven treden en tot de eerste Nationale Molendag draaiden de molens slechts zeer sporadisch (niet meer dan 3 tot 4 keer per jaar) en nooit als groep. 
De eerste Nationale Molendag (6 oktober 1973) betekende in dat opzicht echt iets nieuws: de molens maalden voor het eerst in meer dan 20 jaar alledrie tegelijk, bovendien ook met zeilen.
Sinds de jaren '80 van de 20ste eeuw maalt de driegang van Leidschendam ongeveer eens in de maand op een zaterdagmiddag.

Steeds zijn de molens goed onderhouden, evenwel moest op een zeker moment worden ingegrepen om een groot probleem de baas te worden: bij alle drie de molens waren de waterlopen al langere tijd onderloops, ofwel er lekte water onder de fundering door en vooral bij de ondermolen was die situatie problematisch. In december 2013 werden, in afwachting van herstel, de waterlopen van de drie molens aan zowel voor- als achterzijde afgedamd. Vervolgens werd begonnen met de ondermolen. 

De bovenmolen was in oktober 2014 aan de beurt. Enkele muren werden compleet afgebroken om daarna opnieuw te worden opgemetseld; de toog boven de achterwaterloop is ook deels vernieuwd en veel zaken onder de waterlijn vervangen in beton. In maart 2015 werd het werk opgeleverd en konden beide dammen worden weggegraven. 
Vervolgens moest worden gewacht tot de middenmolen hersteld was. De klus aldaar viel echter tegen en kwam pas in april 2016 tot een goed einde. Vanaf Nationale Molendag 2016 is de molendriegang van Leidschendam weer maalvaardig en sindsdien weer eens per maand in bedrijf. 

Eind 2023 droeg de Provincie Zuid-Holland de driegang over aan de Rijnlandse Molenstichting. Op 9 maart 2024 werd dit gevierd: toen overhandigde de Commissaris van de Koning bij de bovenmolen symbolisch een 'wachtstok' en een stel sleutels aan de voorzitter van de Rijnlandse Molenstichting. 

Van 1928 tot de afschaffing in 1974 was deze molen seinmolen voor een specifieke groep polders binnen Rijnland. Het is nog te zien aan de buitenroede: aan één van de enden daarvan bevinden zich twee ogen waarin de stok voor de vlag (of de lamp) kon worden gestoken. De lamp bevindt zich nog altijd in de molen; de vlag is ooit verdwenen.

Molenaars van deze molen:
Willem Brandhorst (.... - 1891)
Hendrik Verheul (1891 - 1924)
Bram van Elswijk (1925 - 1927)
Klaas van den Bos (1927 - 1946)
Teunis Verheul (vanaf 15-10-1946 - 1-2-1952) op weekloon met vrij wonen. In 1950 deed hij via de vakbond een verzoek om in vaste dienst te komen. Per 1-2-1952 werd zijn arbeidscontract door het polderbestuur opgezegd. 

Bouwjaar
1672
Functie
Molenaar
Hans de Graaf
Aandrijving
Adres
Stompwijkseweg 24
2266 GE Leidschendam
Zuid-Holland
Open op afspraak
Nee
Open voor publiek
Nee
Openingstijden
Schoolbezoek mogelijk
Nee

Word Molenvriend

Nederland zonder molens is ondenkbaar. Maar om deze monumentale iconen te laten draaien en malen is geld en aandacht nodig.

of abonneer je op onze nieuwsbrief!
 

Meer over deze molen

Bovenmolen (van de Driemanspolder) te Leidschendam

Locatie

Bezoekadres
Stompwijkseweg 24
Gemeente
Leidschendam-Voorburg
Plaats
Leidschendam
Postcode
2266 GE
Plaats (postadres)
Leidschendam
Provincie
Rijksdriehoek: X
88651
Rijksdriehoek: Y
455015
WGS84: N (breedtegraad)
52.07943
WGS84: E (lengtegraad)
4.4193

Contact

Eigenaar
Rijnlandse Molenstichting

Over de molen

Inrichting
Aandrijving
Overbrengingsverhouding
1 : 0,446
Specificaties
Diam. scheprad: 6,50 m, breedte scheprad: 0,55 m;
Opvoerhoogte: 1,35 m

Registratienummers

DHM-databasenummer
947
Rijksmonumentnummer
25724
Ten Bruggencatenummer
00965