Het Fortuin te Arnhem

Het Fortuin

Arnhem, Gelderland

Nationale Molendag 2024
zaterdag 11-5
van
10:00:00
tot
17:00:00
Demonstraties door de molenaar
Nationale Molendag 2024
zondag 12-5
van
10:00:00
tot
17:00:00
Demonstraties door de molenaar

Over Het Fortuin

De stellingmolen Het Fortuin is afkomstig uit Delft en staat sinds 1917 in het museum.
Op grond van een onlangs boven water gekomen 'Acte van Consent' uit 1696 betreffende deze molen, is het aannemelijk dat "Het Fortuin", aanvankelijk genaamd "Slikmolen", in het jaar 1696 (of direkt daarna) gebouwd is, net buiten de wallen en grachten te noordwesten van Delft. De molen heeft vanaf de bouw vier koppel maalstenen gehad, in 1873 werd een pelsteen toegevoegd.
De molen kreeg al in Delft een stel Potroeden. In een notitie van molenaar Van Rossum staat: "1891 Begin 2 Mei ijzeren molenroeden ingestoken in de plaats van twee grenen, die in 1868 waren gaan malen, door Heesterman; de roeden waren geleverd door Gebr. Pot aan de Kinderdijk en kostten ƒ 1030,-- franco voor den molen."

De molen werd aan het nieuwe Openluchtmuseum geschonken door de eigenaar, de Frans-Hollandse Oliefabrieken Calvé -Delft en de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek. De kosten voor afbraak, vervoer en wederopbouw werden gedragen door de schenkers en de gemeente Arnhem.

Zo stond de molen jarenlang als statisch monument op het museumterrein en raakte daarbij, ondanks geregeld onderhoud, langzaam in verval en ook steeds meer ingegroeid.
In de jaren '70 van de twintigste eeuw kwam, door de opkomst van vrijwillig molenaarschap, ook deze molen weer in de belangstelling. Nadat tientallen bomen waren gerooid, werd de molen omstreeks 1975 weer aan het draaien gebracht; later werd er ook weer af en toe gemalen.

Volgens recent onderzoek is de pelsteen niet bedoeld geweest om te pellen, maar om graan te schonen. Ook het luiwerk is vermoedelijk in de loop van de geschiedenis van deze molen veranderd. Waarschijnlijk is het oorspronkelijke kammenluiwerk later aangepast/uitgebreid met een extra as met een soort sliptrommel en een paar riemschijven om andere machines aan te kunnen drijven. In september 2002 is een provisorisch gaffelwiel met een kort omlooptouw (alleen op de luizolder, verder omlaag komt niet uit met de balken en wielen) aangebracht. Een oorspronkelijk gaffelwiel is nooit in Arnhem geweest, wellicht heeft het er in Delft zelfs nooit in gezeten.

De molen is na 1990 alsnog gepleisterd, van noord naar zuid over de gehele westzijde. Dit was in Delft ook zo. Aanvankelijk is de molen in Arnhem herbouwd in schoon metselwerk. Mede om lekkages tegen te gaan is deze historisch juiste pleisterlaag alsnog aangebracht.
De huidige bovenas is van onbekende herkomst; de oorspronkelijke gietijzeren as viel volgens overlevering bij de afbraak in Delft kapot en bereikte daarom Arnhem niet. Daarom zijn twee penbalken in de kap aanwezig (waarvan dus alleen de voorste in functie). Eén koppel stenen is maalvaardig en wordt af en toe ter demonstratie gebruikt om veevoer te malen.

Eind mei 2002 is de molen enigszins gekortwiekt: vanwege ARBO-richtlijnen heeft het museum het stellinghek moeten verhogen. Vervolgens is het gevlucht met één heklat (ongeveer 35 cm.) per end ingekort omdat het er anders niet meer overheen kon.
In 2011 is, bij een gedeeltelijke vernieuwing van de stelling, het hek weer op de oorspronkelijke hoogte gebracht. Als gevolg mogen bezoekers niet meer op de stelling komen....

In november 2012 werden beide roeden gestreken en de kap naast de molen op de grond gezet. Hierna werden enkele lagen stenen aan de bovenzijde van de romp opnieuw worden opgemetseld; het kruiwerk en de staart werden grotendeels vervangen en ook kreeg de molen twee nieuwe roeden (met nu weer de juiste lengte). 

In 2017 kwam ook voor deze molen de onheilstijding dat de gedeelde roeden toch niet voldoende betrouwbaar waren. De molen werd, met vele andere in Nederland, stilgezet. Het steken van nieuwe roeden heeft op zich laten wachten, in die periode stond de molen stil. Begin september 2018 heeft men de roeden kaalgezet en op 13 september heeft men de gedeelde roeden gestreken en meteen daarna de nieuwe gestoken.

Begin 2021 stond deze molen in de steigers vanwege ingrijpend herstel aan het metselwerk.

 

Bouwjaar
1920 In het NOM gebouwd met veel onderdelen van een vermoedelijk in 1696 gebouwde hoge stellingmolen.
Molenaar
Medewerkers en vrijwilligers van het NOM
Telefoon
026-357 6100
Aandrijving
Adres
Hoeferlaan 4
6816 SG Arnhem
Gelderland
Open op afspraak
Nee
Open voor publiek
Ja
Openingstijden
openingstijden zomerseizoen museum
Schoolbezoek mogelijk
Nee

Word Molenvriend

Nederland zonder molens is ondenkbaar. Maar om deze monumentale iconen te laten draaien en malen is geld en aandacht nodig.

of abonneer je op onze nieuwsbrief!
 

Meer over deze molen

Het Fortuin te Arnhem

Locatie

Bezoekadres
Hoeferlaan 4
Gemeente
Arnhem
Plaats
Arnhem
Postcode
6816 SG
Plaats (postadres)
Arnhem
Provincie
Rijksdriehoek: X
190996
Rijksdriehoek: Y
446914
WGS84: N (breedtegraad)
52.00942
WGS84: E (lengtegraad)
5.91149

Contact

Eigenaar
Rijksoverheid
Telefoon
026-357 6100

Over de molen

Inrichting
Aandrijving
Overbrengingsverhouding
17er stenen: 1 : 7,7, pelsteen: 1 : 10,3
Specificaties
3 koppels 17er blauwe stenen, 1 koppel 16er blauwe stenen met regulateur, 1 16er pelsteen;
Luiwerk: sleepluiwerk (speciale constructie met haak en bonkelaar op koningsspil) en afschietwerk

Registratienummers

DHM-databasenummer
1209
Rijksmonumentnummer
g.m.
Ten Bruggencatenummer
01784 bis